Obecnie, większość wytwórców wykorzystuje liniowe modele produkcji, które najlepiej opisuje stwierdzenie "take –make – dispose”. Oznacza to wydobycie/ pozyskanie surowców i materiałów, wykorzystanie ich do tworzenia produktów i ich sprzedaży konsumentowi, który, po okresie użytkowania produktu ostatecznie wyrzuca go jako odpad. Relatywnie nieduża część produkcji poddawana jest recyclingowi, w tym dominującej jego formie, jaką w liniowym modelu produkcji jest downcycling. W wyniku obróbki downcyclingowej przetwarzane odpady tracą pewne właściwości, przez co surowce pochodzące z wyjściowego produktu mogą być wykorzystywane jedynie do produkcji wyrobów o niższej jakości. 

 

Branża tekstylna jest przykładem działalności niemal całkowicie liniowej. Duże ilości niesprzedanych ubrań lub po krótkim okresie użytkowania są wysyłane na wysypiska śmieci lub spalane. Szacuje się, iż ponad 500 miliardów dolarów wartości jest tracone każdego roku z powodu niewykorzystywania odzieży i braku recyklingu. Rosnąca ilość odpadów ma negatywny wpływ na środowisko (emisja metanu), budowę gospodarki nisko emisyjnej (wzrost zużycia energii w celu wydobycia większej ilości surowców do produkcji nowych produktów) oraz zachęca do konsumpcjonizmu.

 

Kontynuacja linearnego modelu rozwoju ma bardzo poważne ograniczenia:

• środowiskowe: całkowite zapotrzebowanie na surowce/zasoby ma osiągnąć 130 miliardów ton do 2050 roku, w porównaniu z 50 miliardami w 2014 roku; oznacza to przekroczenie pojemności asymilacyjnej Ziemi o ponad 400% (Circular Policy, World Business Council for Sustainable Development, 2021);
• regulacyjne związane ze zrównoważonym rozwojem, przykładowo UE wprowadziła przepisy wymagające od przedsiębiorstw przyjęcia wskaźników dotyczących obiegu zamkniętego i zrównoważonego rozwoju (EUGreen Deal oraz Fit for 55).
• popytowe:  w skali globalnej liczba konsumentów z klasy średniej będzie rosła, podczas gdy żywotność produktów będzie malała, przyczyniając się do obniżenia jakości produktów, szybszych cykli wymiany i wytwarzania większej ilości odpadów

 

Z drugiej strony - wraz z oczekiwaniami konsumentów i inwestorów - pojawiają się inicjatywy wspierające rozwój gospodarki cyrkularnej.

• Od 2019 r. aktywa w publicznych funduszach kapitałowych dedykowanych gospodarce o obiegu zamkniętym wzrosły 28-krotnie z 300 mln USD do 9,5 mld USD do końca 2021 r.; inwestycje w obligacje wzrosły o 500%, a liczba funduszy PE wzrosła ponad 10-krotnie (Ellen MacArthur Foundation)
• Do 2025 r. ponad 40% konsumentów zmieni swoje preferencje i decyzje zakupowe na korzyść zrównoważonych towarów i usług, generując 860 miliardów dolarów wydatków na zrównoważone produkty i usługi (Fundacja Ellen MacArthur)

 

W efekcie tych przeciwstawnych trendów globalna gospodarka jest gospodarką cyrkularną jedynie w 7,2% (Circularity Gap Report 2023). Zwraca uwagę, iż rosnące zużycie surowców i  materiałów zmniejsza globalny obieg zamknięty: z 9,1% w 2018  do 8,6% w 2020 i 7,2% w 2023 r.

 

Transformacja w kierunku gospodarki obiegu zamkniętego

 

Ciekawym przykładem zmian z modelu liniowego na cyrkularny jest szwajcarski producent odzieży i obuwia sportowego, firma ON.  

 

Według szacunków w krajach UE wyrzuca się 1,2 mln ton butów rocznie. Wyroby te ze względu na ich złożoną strukturę - obejmującą co najmniej 40 sklejonych ze sobą materiałów -  nie są często poddawane recyklingowi. Firma ON doszła do wniosku, iż utrzymywanie wyłącznie liniowego modelu działalności będzie prowadzić do trwonienia znacznych ilości surowców i materiałów oraz nie pozwoli uzyskać korzyści płynących z przejścia na obieg zamknięty.

 

Firma uruchomiła program produkcji w modelu obiegu zamkniętego butów do biegania (Cloudneo) i koszulek sportowych (Cyclon T). Wymagało to dokonania istotnych modyfikacji produkcyjnych oraz zmian w modelu biznesowym.

 

Dzięki zastosowaniu materiałów pochodzenia biologicznego i nowoczesnych metod inżynieryjnych, wytwarzane są zaawansowane buty do biegania nadające się pełnego recyclingu. Zostały one zaprojektowane pod kątem eliminowania odpadów i zmniejszenia niezbędnych elementów. Pojedynczy but składa  się z 10 komponentów z jednej rodziny materiałów, w porównaniu do ponad 60 komponentów z różnych materiałów w przypadku produkcji w modelu linearnym. Buty i koszulka wykonane są z tej samej dzianiny, stworzonej z w pełni biodegradowalnego materiału z fasoli rycynowej. Nie są one barwione celem minimalizacji negatywnych oddziaływań na środowisko. Wykorzystywane materiały mogą być poddawane recyklingowi bez utraty właściwości użytkowych i konstrukcyjnych zapewniając pełny wielokrotny obieg zamknięty.

 

Buty dostępne są w 33 krajach jedynie w modelu subskrypcyjnym. Podobnie jak w Netflix, czy Spotify użytkownik płaci stałą miesięczną opłatę za użytkowanie butów.  Po 3 – 6 miesiącach użytkowania zamówionego obuwia (lub przebiegnięciu 600 km) może je wymienić na nowe. Warunkiem uzyskania nowych butów w ramach subskrypcji jest zwrot (za darmo) starych wraz z oryginalnym opakowaniem. Po ich zwróceniu producent mieli je, topi  i ponownie wykorzystuje 100% materiału. Pętla się powtarza. Z każdym cyklem zużywa się mniej materiałów pierwotnych, co pozwala na wzrost generowanej marży.

 

Kluczowe elementy we wdrożeniu modelu GOZ w firmie ON polegały na:

• zaprojektowaniu butów z myślą o obiegu zamkniętym,
• zaprojektowaniu i wdrożeniu kilku innowacji produktowych związanych z wykorzystaniem biodegradowalnego materiału, zmniejszenia ilości zużytego materiału oraz wyeliminowania z procesu produkcji szkodliwych chemikaliów,
• optymalizacji dystrybucji – celem uproszczenia i dekarbonizacji logistyki
• nawiązaniu współpracy z partnerami zewnętrznymi celu pozyskania know-how w zakresie recyclingu

 

Korzyści dla firm po wdrożeniu modeli cyrkularnych

 

Zrównoważony rozwój

Model obiegu zamkniętego zastosowany przez Producenta przynosi wymierne korzyści w zakresie zrównoważonego rozwoju. W stosunku do producentów obuwia sportowego działających w modelu liniowym firma wytwarza 50% mniej CO2, zużywa 70% mniej energii oraz generuje 90% mniej odpadów.

 

Odporność łańcucha dostaw

Duża zmienność gospodarcza powoduje, iż dla firm istotnym elementem sukcesu jest zbudowanie  odpornych łańcuchów dostaw dla swoich produktów. Niedobory w branży zwiększają koszty surowców i wpływają na marże. Modele biznesowe oparte na obiegu zamkniętym pomagają rozwiązać ten problem, umożliwiając producentom odzyskanie surowców i ponowne włączenie ich do łańcuchów dostaw.

Na przykład ON będzie mogła oszacować ilość butów, których zwrotu się spodziewają, a tym samym ilości nowych zamówień surowców, których będzie można uniknąć.

 

Powtarzalny strumień przychodów

Modele cyrkularne umożliwiają firmom wprowadzanie modeli SaaS dla produktów, które zwykle nie są postrzegane jako powtarzalne. Buty do biegania ON  sprzedawane w modelu subskrypcyjnym są tego praktycznym przykładem. Firma pobierając opłaty za miesięczną subskrypcję, buduje powtarzalne relacje z konsumentami, co przekłada się na rosnące w dłuższym okresie sprzedaż i marże oraz pozwala zwiększać dokładność prognozowania przychodów i kosztów.